Hisse senetleri her düştüğünde, yatırımci kesiminden üç yorum göreceksiniz:
- "Piyasadaki zaman, piyasa zamanlamasini yener"
- Warren Buffett’in "sokaklar kan olduğunda satın alin” sozune gondermeler
- Internet balonu (dotcom) zamanindaki düşüşe ve günümüzün en büyük teknoloji şirketlerinin bu düşüslerden sonraki kazançlarına yapılan atıflar
Ocak ayından bu yana, üçünün de artan sıklıkta örneklerini konvensiyonel ve sosyal medyalarda gördüm. Bu uc yorum saat gibi isliyor! Ilk bakista, bu yorumlar yanlis degil gibi duruyorlar. Doğru, piyasadaki zaman, tarihsel olarak, piyasanın zamanlamasını yener. Doğru, panik en yüksek olduğunda hisse senedi satın alarak en büyük getiriyi elde etme sansiniz cok yuksek. Ve doğru, 2003 yılında Apple veya Amazon hissesi satın almış olsaydınız, şu anda zengin olurdunuz.
İşte doğru olan bu yukaridaki seyler icin baska dogru seyler:
"Piyasadaki zaman, piyasa zamanlamasini yener", daha önce aşırı fiyatlanmis, kârsız "yüksek büyüme" şirketleri, sıfır toplamlı bir kripto para birimi veya başka herhangi bir tekil yatırım için kesinlikle geçerli değildir. “Sokaklardaki kan”, endeks satın almak için iyi bir zaman olabilir, ancak %90 civarinda düşen birçok hisse sıfıra yaklasacaktir. Ve gerçekten bir sonraki iPhone, Amazon Web Services ya da Google urunu piyasaya sürülmeden uc-beş yıl önce seçme öngörüsüne sahip olacağınızı düşünüyor musunuz? Keza bugunun internet altyapısının, hatta is dunyasinin bel kemiği olan Cisco, 2001'de hiç akıllı bir secim gibi görünmeyecekti bizlere. Bugun hala 2000 yili zirvesinden %50 uzakta yer aliyor. Ve ayni donemin diğer birçok zirve fiyatli hissesi coktan battı.
Tekil hisse senetleri "piyasa" değildir. Kan sadece sokaklarda çünkü bazı şirketler aslında ölüyor, piyasalarin kan golune donmesini bu acidan okumakta fayda var. Ve bel bagladiginiz "yıkıcı" (disruptive) şirketiniz muhtemelen milyarlarca kişi tarafından kullanılan bir tüketici ürünü veya tarihteki en büyük bulut yazılım platformunu yaratanlardan biri olamayacaktir. Fiyatlarda olusan balon seviyelerine, ve duzeltme sonrasi olusmasi muhtemel olan “fair price” noktalarina iyi calisilmasi gerekiyor. Ama haklı olmayı seviyoruz. Ve son piyasalar yatırımlarımızın çoğunun yanlış olduğunu kanıtlıyor. Kötü bir şey satın aldığımızı, para kaybettiğimizi ve geri kazanamayacağımızı kabul etmek acı verici ve acik yurekliliktir. Peki ya yanılmasaydık? Ya yatırımlarımızın toparlanacağına kendimizi bir sekilde ikna edebilirsek?
Bu nedenle, geniş piyasa yorumlarını, belirsiz Buffett-izm'leri ve hayatta kalma önyargısı örneklerini kendi bireysel yatırımlarımıza uygulamaya calisiyoruz. Mevcut portföylerimizi rasyonelleştirmek için tüm bu fikirlerin saptırılması bizi tek bir umuda ya da halusnasyona götürüyor: "Bu dusus sonrasi hissemiz tüm zamanların en yüksek seviyelerine geri tırmanacak." Ve buna, dostlarım, fiyat demirleme denir. Fiyat sabitleme yanılgısı, piyasalarda çok fazla acıya neden oldu ve olmaya da devam edecek.
Aşağıya Demirlemek
Demirleme, bir satın alma fiyatı veya etiket fiyatı gibi keyfi bir kriterin kullanılmasının, kişinin karar verme sürecinde orantısız derecede yüksek bir ağırlık taşıdığı bilişsel bir önyargıdır. Yatırım bağlamında, demirlemenin bir sonucu, demirleme önyargısına sahip piyasa katılımcılarının, gerçeğe uygun değer tahminlerini temellerden ziyade orijinal fiyata bağladıkları için değer kaybeden yatırımları tutma eğiliminde olmalarıdır. Sonuç olarak, piyasa katılımcıları, menkul kıymetin satın alma fiyatına geri döneceği umuduyla yatırımı tutarak daha fazla risk üstlenirler. - Investopedia
Hepimiz hem yüksek hem de düşük uçlara fiyat demirlemekten suçluyuz. Bir hisse senedi satın almak istiyorsunuz, ancak izlemeye başladığınızdan beri 50 TL den 100 TL ye tırmandı. 50 TL şimdi bağlantı noktanız ve 100 TL pahalı geliyor. 100 TL gerçekten pahalı mı? Hiçbir fikrim yok. Şirketin geliri ve kazançları patlarsa, şu anda 100 TL aslında bir yıl önceki 50 TL den daha iyi bir alim noktasi olabilir. Ancak gercek su ki şirketin faaliyetinden yaratilan değerine odaklanmıyoruz, mevcut fiyatı önceki fiyatlarla karşılaştırarak yon bulmaya calisiyoruz. (Bu satirin yazari bu hatalari kendisi de defalarca yapmistir.) Tekrar 50 TL seviyelerine düşeceğini umuyoruz, çünkü bu bize "adil" geliyor. Gerçekte, eğer işler dogru sekilde gidiyorsa, fiyat bir daha asla bu kadar düşük olmayabilir. Hisse senedi 50 TL ye düşerse, iş modeli artik bozulmaya dogru gidiyor olabilir ki, bu da o noktada iyi bir yatırım olmadığı anlamı tasiyor olabilir demektir. Fiyat sabitleme/demirleme, iş ve deger analizini, genellikle yatırımcıların aptallığına yol açacak şekilde fiyat karşılaştırması ile değiştirir.
Fiyat sabitleme, önceki yüksek seviyelerle karşılaştırıldığında daha da yaygındır. Herkes Bitcoin 60 bin doları geçtiğinde 100 bin dolar kaçınılmaz görünüyordu. Yani 65 bin dolar gibi büyük bir pozisyon aldınız. Şimdi 29 bin dolara düştü. Simdi de 4 yil sonra “kesin 150 bin dolar” diyen sesler var. Ve bu sesler, yatirim kalemine olan bu ilahi baglilik hic kesilmez. Tipki Tesla’da oldugu gibi! 1100 dolardan 620 dolara gelen Tesla icin “iskonto” deyip yukleme pompalayan da ayni kafa. Oysaki deger ve sirketin endustri icindeki pozisyonuna reel olarak bakan biri aslinda 620 dolarin bile bir cok yuksek bir fiyatlama oldugunu rahatlikla gorebilir. Elektrikli araçlar sıcaktı, bu yüzden Rivian IPO'sunu hisse başına 130 $'dan (ve > 100 milyar $) satın aldınız. Şimdi hisse başına 20 dolarda oturuyor. Yani şimdi ucuz hissediyorlar. Bitcoin %50 düştü ve herkes hala bunun hakkında konuşuyor. Ucuz olmalı. Rivian% 80 düştü ve EV'ler hiçbir yere gitmiyor. Ucuz olmalı. Bu sonuçta gözden kaçırılan şey satın alma noktamızın ilk etapta mantıklı olup olmadığıdır.
Son zamanlardaki yüksek seviyelere kıyasla "ucuz" olduğunu düşündüğümüz şey, gerçekten normal değerlemelere geri dönmüş olabilir. Ya mevcut fiyatlar makulse ve gerçek sapma olan en üst düzey satın aldiginiz fiyat ise?
Bir kez daha ifade edeyim; fiyat sabitleme/demirleme, iş ve deger analizini, genellikle yatırımcıların aptallığına yol açacak şekilde fiyat karşılaştırması ile değiştirir.
Değerin İki Yüzü
Geleneksel ekonomi, her varlığın yalnızca temel metriklere göre değerlenebileceğini öğretir: nakit akışları, kazançlar, sermaye yapısı ve satış büyümesi önemli olan tek şeydir. Ama gerçekte, bunun tek basina doğru olmadığını bugunku piyasalara bakaraktan anlayabiliyoruz. Temel analizin değerlemeler üzerinde bir tekel hali yoktur keza beklenti hikayeleriyle sürekli bir paradoks haline girer. Analiz yaparken salt temel analiz ile, “davranissal ekonomi” ilkelerini de hesaba katmadan hareket etmek sizi uzun vadede bile koruyamayabilir.
Bir varlığın "ne olabileceğinin, nereye gidebileceginin" hikayesi, yatırımcıların bir varlık için ne ödemeye istekli olduklarında büyük rol oynar. Steve Jobs, hikaye anlatımının rolünü çoğu kisidem daha iyi anladı. Elon Musk'ın hikaye anlatımı, Tesla'yı pazarlamaya 0 dolar harcarken dünyanın en değerli otomobil üreticisine dönüştürdü. Bitcoin'in tüm değeri, büyük ölçüde, bir enflasyon korumasından, merkeziyetci kisitlamalardan kacmaya kadar hikayelere dayanmaktadır. Piyasanın bu hikayelere verdiği değer, bu varlıklar için ödeyeceğiniz fiyatı belirler. Fakat mesele şu ki, temeller ve hikayeler dinamiktir, statik değil. Temel bilgiler ve hikayeler kayan bir ölçekte çalışır. Coşku ve ofori dönemlerinde, hikayeler temel analize baskin gelir. Düşüş dönemlerinde ise, temeller kanamayı durdurabilecek tek metriktir. Paradoks, satın aldığınız hikayelere asla inanmadığınız sürece, hikayelere yatırım yaparak müstehcen geri dönüşler yapabilmenizdir.
İki Hikaye Aynı Değildir
Bir kez olan her şey bir daha asla olamaz. Ancak iki kez olan her şey kesinlikle üçüncü kez olacak. -Simyacı
Bir çocuk sıcak bir sobaya dokunduğunda yanar. Yandığında, sobaya tekrar dokunması pek mümkün değildir. Ancak bu, sıcak bir sobaya hiç dokunmamış diğer çocukların denemesini engellemez. Dotcom balon kazasından 20 yıl sonra, bunun tekrar gerçekleştiğini görmemiz tesadüf değil. 20 yıl, yeni nesil yatırımcılarda döngü yapmak için yeterli bir zamandır. Tüm yetişkin yaşamları tarihteki en büyük boğa piyasasında yer alan yatırımcılar. Mart 2020'deki "çöküş", piyasanın tüm zamanların en yüksek seviyelerine tırmanmasına devam etmesiyle aylar içinde tamamen geri dondu. Elbette bunda hisse senetlerinin gerçekte sadece yükseldiğine inanan saf yatırımcılarin etkisi buyuktu.
Sıcak sobaya hiç dokunmayan yeni nesil çocuklar.
20 yıl sonra, yeni bir yatırımcı sınıfı yeni bir hikayeye aşık oldu. Oyuncular ve roller değişti, ancak sahne her zaman aynı. Hızlı geri dönüşler hayaliyle, iyi bir hikayeyle baştan çıkartilarak, spekülasyonlara baliklama dalarlar. Ve işe yarıyor. Bir süreliğine. Birinci bölümde iyi bir hikayeye yatırım yaptıysanız, muhtemelen inanılmaz geri dönüşler gördünüz. Hikayeyi daha fazla insanla paylaşıyorsunuz ve onlar da paylaşıyor. Yakında herkes bu hikaye hakkında konuşuyor. Herkes bu hikayenin bir parcasi olmak istiyor Yatirim yapma isi, yatirim fenomenlerin ateşli destekçilerinin bir yankı odası haline gelir. Yükseliş görüşleri yükseltilir, düşüş sesleri aforoz edilir. Morgan Housel'un dediği gibi, "Hiçbir şey, umutsuzca inanmak istediğiniz fikrin doğru olmasindan daha ikna edici değildir." Ve umutsuzca size para kazandıracağına inandığınızdan daha doğru olmasını istediğiniz hiçbir görüş yoktur.
Ne yazık ki, kitaplardan filmlere ve finansal piyasalara kadar, tüm iyi hikayeler sona erer. Ve bu, hikayelere yatırım yapmanın zor kısmıdır: Satın aldığınız hikayelere inanmadığınız sürece inanılmaz miktarda para kazanabilirsiniz. Çünkü eğer inanırsan, asla satamazsın. Ve eğer asla satmazsanız, paranız hikayeyle birlikte kaybolur. Ancak hikayeye inanmadıysanız, muhtemelen ilk etapta hiç satın almazsiniz. Özellikle bu çağda öğrenilmesi zor bir ders. Sonuçta, on yıl boyunca, her düşüş, özellikle büyüme hisseleri ve kriptoda bir satın alma fırsatıydı. Oncu mutlu yatırımcılara risk istahlari için cömertçe ödeme yapıldı.
Ama hikaye bittiğinde, bitti.
Bazı hisse senetlerinin büyük değerlemelerine ulaşmalarına yol açan koşullar bir daha asla aynı şekilde gerçekleşmeyecektir, en azindan cok buyuk ihtimalle. Ve bu tip bir veya birkac hisse mutlaka bizim de portfoylerimizde var midir, bir kontrol etmekte fayda var.
Büyüme hisselerinde, %50'lik bir geri çekilmeden sonra "sadece" 20x satışta işlem gördükleri için, sadece %50 daha düşmelerini izlemek için, bir sonraki düşüş trendinde dikkatsiz olacak mısınız yoksa dogru aksiyonu alacak misiniz? NFT'leriniz %95 düşerek likidite piyasa sektöründen buharlaştıkça, JPEG'lerden onlarca daha mı atacaksınız? Tabii ki hayır. Deneyimlerinizden öğrendiniz. Kolay kazanımların kör edici coşkusunu dengelemek için bir kaybın acısını aldıniz. Artik daha guclusunuz ve biraz daha rasyonel.
Bir gerçek bir kez fark edildiğinde, öğrenilmeden kullanılamaz.
Dotcom hisse senetleri 2004 yılında tekrar yasanmadi. Başka bir mortgage krizi yaşamadık. İlki patladıktan sonra ikinci bir Lale Balonu olmadi.
Bir kez olan her şey bir daha asla olamaz. Ancak iki kez olan her şey kesinlikle üçüncü kez olacak.
Açgözlülük, öfori, baloncuk, aşırılık? Bunlar insanlığın zamandan bagimsiz özellikleridir. Ama kendilerini asla aynı şekilde göstermezler. Yeni oyunculara, yeni senaryolara, yeni pazarlara ihtiyaçları var. Aynı yatırımcılar aynı planlara iki kez kurban gitmeyecekler. Ancak pozisyonlarında su altında kalan herkes umutsuzca su ustune yukseleceklerini umuyor. Sonuçta, on yıl boyunca, dibi satın almak her sorunu çözdü. Bütün bir yatırımcı kuşağı, sadece yukarı ve yatay giden bir pazarda büyüdü. Covid karantinaları sırasında enjekte edilen paralar sayesinde milyonlarca kişi daha yatirim pazarina katıldı ve satın aldıkları her şey aya arsinlandi. Bu yeni yatırımcı grubu için "normal" olan seyler roket emojileri, saçma sapan değerlemeler ve çılgın getiriler. Ama parti bitti. Totti yoksa parti de yok!
Para çekme sürecinden geçen eski bir bağımlı gibi, son finansal piyasaların gerçekliğini kabul etmek acı verici bir deneyimdir. Ve rehabilitasyon süreci acı verici olacak. Her yeşil gün, dibi zamanlamak için dip almaya çalışan yatırımcılarla dolu olacak. Ayı piyasası rallileri, bu coşkuyu yeniden yakalamaya çalışırken ortaya çıkacak. Fakat bir gerçek bir kez fark edildiğinde, öğrenilmeden kullanılamaz. Çocukken, radyonun icinde konusan bir insan yasadiginin gerçek olmadığını öğrendikten sonra, buna tekrar inanmaya karar veremezsiniz. İşe yaramıyor.
2020 ve 2021 hikayelerinden korkan piyasa oyuncularinin çoğunluğu bir daha bu kadar dikkatsiz olmayacak. Gerçeğe geri döndüler. SPAC projeksiyonlarını görüyorlar. Kripto yol haritaları. NFT hikayeleri. Bir bütün olarak, aynı planların kurbanı olmayacaklar. Onların açgözlülüğü kendini aynı şekilde göstermeyecektir, çünkü bunun doğru olmadığını ogrendiler. %90 oranında düşen bu hisse senetleri? Çoğu, tüm zamanların en yüksek seviyelerini geri kazanamayacak, çünkü onları oraya götürmek için gereken coşku artık mevcut değil. Ancak elbette, Şubat 2021'de 80 kat satış yaptığınız bir hisse, bir veya iki yıl içinde kesinlikle tüm zamanların en yüksek seviyelerine ulaşacak. Sadece bu maliyet tabanını düşürmek için iki katına çıkmanız gerekiyor.
Hiçbir fiyat büyüme için çok yüksek değildir, değil mi?
* Baslik ironi icermektedir.
Yorumlar